Kadın işçilerin yaşadığı
çok yönlü şiddet
Salgın sürecinde sınıfsal eşitsizlik ve toplumsal cinsiyet ayrımcılığı derinleşti. Ciddi oranlarda gelir kaybı yaşandı. İşsizler ordusu kalabalıklaştı. Pandemi koşulları cinsiyet temelli ayrımcılığı körükledi. Salgında erkeklere göre işini kaybeden kadın oranı daha yüksek. Bu süreçte kadınlar erkek işçilere nazaran daha fazla ücretsiz izin kullanmak durumunda kaldı. Koronavirüs bulaşan hastaların bakımı, online eğitim, kadın üzerinde ev ve bakım işleri yükünü, bu yönlü baskı ve şiddeti artırdı ve çeşitli rahatsızlıkları beraberinde getirdi. Bununla birlikte, ücretsiz izin ya da kısa çalışma programına dahil edilen hamile kadın işçiler, son bir yılda 90 gün prim şartını yerine getiremediği için analık ödeneği alamadı. Bu süreçte çalışma alanlarında mobingin artışı da su götürmez bir gerçek.
Çalışanlar başta virüse yakalanma ve hastalığı aile üyelerine bulaştırma korkusunu ve bu süreçleri yaşadılar. Yanısıra her an işten atılma, ücretsiz izne çıkarılma tehdidi altındalar. Bu onları çalışma ortamında her türlü eziyet ve keyfiyete katlanmak durumunda bırakmaktadır. Ayrıca bu baskı ortamı stres ve depresyona, bunlarla bağlantılı rahatsızlıklara yol açmaktadır. Pandemi bu anlamda, çalışma alanlarında mobbingi tetiklerken, varolanı daha da ağırlaştırmış ve mobbing hanesine yeni türler eklemiştir.
İlk elden belirtmek gerekir ki, hayatta kalmak için gerekli üretim araçlarının bir azınlığın özel mülkiyetinde olduğu kapitalist toplumda, bu araçlardan mahrum bırakılan kesimler, sermaye sınıfının sömürü, istismar, baskı ve zorbalığına daha baştan açık haldedirler. Tüm zenginliğin elinde toplandığı kapitalist sınıf, toplumun diğer kesimlerini kendi boyunduruğu altında çalıştırmakta, kendi çıkarları temelinde bir çalışma ve yaşam dayatmaktadır. İnsani ihtiyaçların değil karın esas alındığı bir sistemde toplumsal yaşamın tüm alanları da kar ölçütüyle şekillenmektedir. Toplumun sağlığının değil sermayenin çıkarlarının korunduğu, bin bir fırsatçılıkla işlerin yürütüldüğü pandemi süreci, bu gerçekliğin bir özetini sunmaktadır.
Sermaye sınıfı işçileri hakların budandığı bir çalışma yaşamına mahkum etmekte, hayat pahalılığında en temel ihtiyaçlarını karşılayamaz duruma getirmektedir. İşçiler yoğun ve esnek çalışmaya, düşük ücret politikalarına maruz kalmaktadır. Kapitalistlerin daha fazla kar için başvurduğu bu yöntemlere, sınıfın kazanılmış haklarının gasp edilmesi ya da kullandırılmaması, işçilerin hak arama, bilinçlenme ve örgütlenme yollarının sürekli engellenmesi eşlik etmektedir. Sistematik bir psikolojik şiddet olarak mobbing bu zemin üzerinden hayat bulmaktadır. Sermaye sınıfı bir bütün olarak işçi sınıfına, sistemli ideolojik, ekonomik, politik, sosyo-kültürel şiddet uygulamaktadır. Egemenliğini korumak, işçi ve emekçileri baskı altında tutmak, sindirmek için en büyük şiddet aracı ise devlet gücüdür. Son dönemde direnişlerde sıklıkla görüldüğü üzere devlet gücünü işçiler üzerinde sınamaktadır.
Çalışma alanlarında da güç ve yetkiyi ellerinde bulunduranlar, üst kademeden başlayarak hiyerarşik sıralamayla patron ve vekilleri, müdürler, şefler, amirler, ustalar vb. mobbing uygulayan başlıca kişiler olmakta ve mobbingi çalışma yaşamının olağan bir aracı olarak kullanmaktadırlar. Başta daha fazla üretim için, üretim masraflarını kısmak amacıyla işçileri istifaya zorlamak için mobbinge başvurmaktadırlar. Ya da bulunulan konumdan yükselmeyi diğer işçilere uygulanacak zorbalık şartına bağlamakta, sorumluluk almak isteyenlerde işçiye bağırıp çağırabilme, işçi üzerinde denetim kurma özelliği aramaktadırlar. Bunun için genelde şiddetin üstü örtülmekte, mobbing uygulama noktasında işçiler yüreklendirilmektedir.
Aynı konumda çalışanların birbirlerine mobbing uygulaması da sözkonusu olabilmektedir. Örneğin, erkek işçilerin kadın işçilere yönelik aşağılayıcı yaklaşım ve tutumları sık yaşanan bir olgudur. Yanısıra kadın işçilerin de kendi aralarında mobbing uygulamalarına rastlanmaktadır. Kıdemli bir kadın işe yeni başlayan kadın işçiyi dışlama, aşağılama, aşırı yük altında bırakma yönlü yaklaşımlar geliştirebilmektedir.
Bunlar, kapitalist sınıfın egemenliğini pekiştirmek için devreye soktuğu ideolojik saldırılarla işçi sınıfının sınıfsal bilincini zayıflatmasından, ortak çıkarları etrafında birleşmesi ve dayanışmasının önüne geçmesinden ileri gelmektedir. Nitekim, sınıf çıkarları doğrultusunda yanyana gelemeyen işçi sınıfı, kendi emek ürünlerine, üretici etkinliğine, bizzat kendisine ve ait olduğu sınıfa yabancılaşmış, çeşitli alt kimliklere bölünmüş ve birbirleriyle rekabet halinde demektir. Tarihsel misyonuna, görev ve sorumluluklarına yabancılaşan işçi sınıfı, milliyetçilikten dinsel gericiliğe, kadın cinsinin aşağılanmasını içeren ataerkil düşünce yapısından yozlaşmış ahlak ve kültüre, bireycilik ve bencilliğe kadar sermayenin gerici ideoloji, davranış ve yaklaşımlarının üretilmesinde, uygulanmasında, savunulmasında özne olabilmektedir. Burjuvazinin işçi sınıfını parçalayarak güvenceye aldığı sınıf egemenliğinde, dini inanç, etnik köken, cinsiyet, yaş, siyasi görüş, dil vb. her türlü ayrım işçiler arasında mobbing nedenleri olabilmektedir.
Toplumsal cinsiyet eşitsizliği nedeniyle kadın işçiler daha fazla mobbinge maruz kalmaktadır. Ev içi emek, çocuk-yaşlı-hasta-engelli bakımı kadınların çalışma yaşamına girmesine engel olmaktadır. Bu işler nedeniyle çalışma yaşamları kesintiye uğramaktadır. Ev ve iş yaşamını birlikte yürütme zorunluluğu onu kayıtdışı, esnek işlerin kapısını çalmaya zorlamaktadır. Bu nedenle çeşitli sosyal haklardan, yaşlılığında emeklilikten mahrum kalmaktadır. Çifte mesaiyle aşırı yıpranmak da cabası. Aynı işi yapmalarına rağmen erkeklerle eşit ücret almamaları da kadın işçilere yönelik yaygın bir ayrımcılıktır. Çalışma yaşamında kadınlar erkeğe yardımcı, eve ek ücret götüren geçici bir eleman olarak görülmekte, erkeklerin iş bulmasına engel sayılmakta, işsizliğin kaynağı olarak dahi gösterilmektedir. Erkek işçiler tarafından dizini kırıp evinde oturması salık verilmektedir.
Halihazırda cinsiyetçi işbölümü nedeniyle kadınların istihdam alanları oldukça sınırlıdır. İş başvurularında kadın işçilere evli olup olmadığı, bekarsa ne zaman evleneceği, evliyse ne zaman çocuk doğuracağı soruları yöneltilmektedir. Sermaye açısından düşük ücret noktasında avantajlı görülen kadın işçilerin evlilik durumunda tazminatı, çocuğu olması durumunda analık hakları maliyet hesaplarına girmekte ve ödenmek istenmemektedir. Novamed’deki gibi kimi işyerlerinde kadınlar hamilelik sıralarına koyulmaktadır. Kreş hakkı olabildiğince sınırlandırılmakta (sadece 150’yi aşkın kadın işçinin çalıştığı işyerlerinde), bu hakkın doğduğu koşullarda kreşler yine açılmamaktadır. Bunun yerine oldukça cüzi miktarlardaki para cezalarını ödemek daha karlı bulunmaktadır.
Kadın işçilerin işyerlerinde karşılaştığı ve oldukça yaygın başka bir şiddet türü de cinsel tacizdir. Cinsel taciz korkusu kadınların çalışma yaşamına girmesinde baştan bir engel teşkil etmektedir. Çalışma ortamında ise bu sorun kadın işçileri bezdirmekte, tüm sosyal yaşamını etkilemektedir. Taciz başlığı altında cinsel şaka, küfür ve teklifler, cinsel içerikli görseller ve sözlü saldırıları sayabiliriz.
Hatırlanırsa, Yazaki’de bir formen pek çok kadın işçiye sözlü ve fiziksel tacizde bulunmuş, bu durum yönetime bildirilmesine rağmen bir yaptırım uygulanmamıştı. Aksine tacize uğrayanlar susturulmuş, bir kısmı işten çıkarılmış, bir kısmı da işten çıkmak durumunda bırakılmıştı. Korunup kollanan ve cesaretlendirilen formen daha sonra bir kadına tecavüz girişimine yeltenmişti. Sonrasında kadın işçilerin tepkileriyle tacizci formen işten atılabildi.
Kastaş’ta da benzer şekilde formen tacizlerinin yaşandığı, direnişe çıkan kadın işçiler tarafından açıklanmıştı. Formenin kadınların yanağından makas alması, “Sizi mesaiye bırakıyorum, ne ara hamile kalıyorsunuz” sözleri, yönetimin göz yumduğu ve çalışma alanında konumun kullanılarak uygulandığı taciz örnekleriydi.
Serapol fabrikasında kadınların hamileliklerinin ileri evreleri boyunca çalıştırıldıkları, kilolarının misli ağırlığında kasaları taşımak zorunda bırakıldıkları ve kimilerinin bu yüzden düşük yaptıkları, çıktıkları direnişte paylaşılmıştı.
Yakın zamanda sergiledikleri direnişle ücretli izin hakkını alan ve başı dik bir şekilde fabrikaya giren Sinbo işçilerinden direnişçi kadın işçiler, sorunların başında fabrikada cinsiyet temelli yaşadıkları mobbing çeşitlerini, özellikle kendilerine yönelik hakaretleri dillendirmişlerdi.
Hala direnişte olan Migros deposundaki kadın işçilerin açıklamaları da cinsel taciz ve tehdit örneklerini ortaya koyuyor. Burada da amirlerin, gece vardiyasında rahatsızlanıp hastaneye gitmek için işyerinden çıkan kadın işçilere ahlaksızlık yaptıklarına dair imalarda bulunması, işçilerin önüne prezervatif atarak bunu kimlerin çaldığını sorması, izin isteyen kadın işçiye “Senin ilacın bende, odama gel, ben seni 17.00’de çıkarırım” bayağılığına kadar varabilen gibi pek çok taciz durumu yaşanmıştı.
Pek çok fabrikadan gözlemlenen bir başka gerçek ise, tek maaşla ev geçindiren ve işini kaybetme korkusunu daha yoğun yaşayan boşanmış kadınlara yönelik cinsel tacizlerin hat safhada olduğudur.
İşini kaybetme, cinsel tacizi uygulayanların çoğunlukla üst konumlarda bulunması, “damgalanma” ve evlilik yaşamının zedelenmesi, yaşadıkları karşısında dayanışma ve destek bulamaması kadınları tacizi dillendirmekten dahi alıkoymaktadır.
Olağan süreçlerde de yaşanan fakat kriz ve pandemi koşullarında daha da tırmanan sorunlar, özelinde kadın işçilerin yaşadığı şiddet, toplamda işçi sınıfı içerisindeki bilinçsizlikten, sessizlikten, ortak bir dayanışma sergileyememekten güç almaktadır.
Şiddetin tüm türlerine karşı mücadele için farkındalığın oluşturulması ve bilinçlendirme faaliyetlerinin önemi açıktır. Temelde ise örgütlü mücadelenin geliştirilmesi, sınıfsal temellerde birliğin sağlanması doğrultusunda alınacak mesafe, bu sorunların da çözümünün yolunu açacaktır.
Kod 29 ve kadın işçiler...
Direnişlerle dayanışmayı
yükseltelim!
AKP iktidarı pandemiyle birlikte çıkardığı yasalar ve sağladığı teşviklerle sermaye sınıfını adeta ihya etti. Kısa çalışma ödeneği ve ücretsiz izin uygulamasının pandemi sürecinde işçi ve emekçilerin çıkarları için hayata geçirildiği iddia edilse de, işçilerin ödeneklerinin yağmalanmasıyla beraber patronların karlarına kar kattıkları açık bir şekilde görüldü. Bu süre zarfında sözde işçi ve emekçileri korumak adına “işten atmalar” yasaklanırken, iş yasasının 25-2 maddesi (Kod 29) dışında tutuldu. Böylece Kod 29 kapitalistler için işçileri istedikleri şekilde işten çıkarmanın temel bir dayanağı haline geldi.
Kod 29, iş yasasında “ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri” olarak tanımlanıyor. Bu maddeye göre, işçi çıkaran kapitalist patronların ispat yükümlülüğü bulunmuyor. Bu yükümlülük iş mahkemelerine havale ediliyor. Bu maddeden işten çıkartılan işçilere tazminatları ödenmiyor, işsizlik ödeneğinden faydalanılamıyor. İşçinin kayıtlarına bu kodun işlenmesi yeni bir iş bulmayı da zorlaştırıyor. Bu kodla işten çıkartılan işçi, daha düşük ücretlerle hatta sigortasız çalışmaya mahkum ediliyor. Özetle işçi fişlenmiş sayılıyor.
Kod 29, ciddi anlamda hak kaybına yolaçtığı gibi, asıl olarak işçi sınıfı üzerinde korku yaratan bir sopa işlevi görüyor. Pandemi sürecinin yarattığı belirsiz atmosferde işten atılma korkusu yaşayan işçi ve emekçiler üzerinde baskı kurmanın, koşullara boyun eğdirmenin bir aracı olarak kullanılıyor.
Tüm bunlarla birlikte, sermaye sınıfının pervasız saldırılarına karşı örgütlenme ve hak alma mücadelesine giren, sendikalaşma çalışması yürüten işçiler üzerinde baskı kurmak ve sendikalaşmayı engellemek olarak karşımıza çıkıyor. İstanbul’da Sinbo ve SLM Etiket’te, Kocaeli’de Baldur ve Migros’ta, Çorum’da Ekmekçioğlu’nda, Uşak’ta Kaynak İplik’te işçiler, sendikalaşma çalışması yürüttükleri için Kod 29’dan işten atıldılar.
Kod 29 ne anlama geliyor?
“İyiniyet ve ahlak kurallarına uymamak” gibi bir iddia, kuşkusuz kadın ve erkek tüm işçiler için onur kırıcı bir nitelik taşıyor. Ancak kadın işçiler için toplumsal yaşamda daha ağır sonuçlar yaratıyor. Erkek egemen düzende kadınlara cinsiyetçi yaklaşımla birlikte düşünüldüğünde, kadın işçiler için “ahlak kurallarına uymamak” gibi bir madde ile işten atılmak, kadın işçinin doğrudan “ahlaksızlıkla” suçlanarak “damgalanması” anlamına geliyor. Bu şekilde işten atılmak, kadın işçilerin kimliklerinin ve yaşamlarının sorgulanmasını doğuruyor. İş yaşamında ve özellikle aile yaşamında baskı, şiddet ve mobinge davetiye çıkartıyor.
Kod 29, sadece bu madde ile işten atılan kadın işçi üzerinde değil, aynı işyerinde çalışan kadın işçiler üzerinde baskı ve tehdit unsuru olarak kullanılıyor. Kadın işçinin itiraz etmesini, hakkını aramasını, sendikalaşmasını engellemek ve boyun eğdirmek için değerlendiriliyor. Sinbo’da işten atılan Dilbent Türker’in ve Migros depo işçilerinin de anlattığı gibi, Kod 29 ile özellikle kadın işçiler üzerinde korku yaratılmaya çalışılıyor. Tazminatsız olarak işten atılmak ciddi anlamda maddi kayıp yaratacağı gibi, bir de ahlaksızlıkla “damgalanmak” kadın işçiler için büyük bir tehdit anlamına geliyor.
Direnişlerle dayanışmaya!
İşçi sınıfının kazanılmış haklarına göz dikerek pandemiyi fırsata çeviren sermayedarlara karşı, kadın ve erkek işçiler olarak ortak taleplerle mücadelenin yükseltilmesi ihtiyacı ortadadır. “25-2 Maddesi (Kod 29) kaldırılsın! İşten atmalar son bulsun!” talebi güncel olarak öne çıkmaktadır. Türkiye’nin farklı bölgelerinde Kod 29’a karşı direnen işçilerin yanısıra, Sinbo’da, SML Etiket’te, Migros’ta kadın işçiler, aynı zamanda cinsiyetçi baskı ve şiddete kaynaklık eden Kod 29’a karşı da direnişleri yükseltiyorlar. Sinbo direnişçisi Dilbent Türker’in “Benim mücadelem, örgütlendikleri için Kod 29 ile tehdit edilen tüm Sinbo işçisi kadınlar için” sözleri de bu tabloyu özetliyor.
Bu kapsamlı saldırıları püskürtebilmek, birleşik bir mücadelenin örülmesinin yanı sıra bu direnişlerle dayanışmayı yükseltmekten geçiyor. |
